Ontwerpen voor een veranderende wereld

Hoe speel je als onderwijs in op de vele maatschappelijke vraagstukken? Wat is er nodig om (aankomend) professionals goed voor te bereiden op de arbeidsmarkt en ervoor te zorgen dat zij continu kunnen blijven leren? Door te groeien van een opleidingsomgeving naar een hybride, beroepsgerichte leeromgeving verbind je de wereld van school en werk, en geef je iedereen ruimte om te leren.

Samen ontwerpen is ook samen ontdekken en leren

Mensgericht

De Leermeesters hanteert een ontwerpende aanpak. Kenmerken van een ontwerpende aanpak zijn dat deze aansluit bij de (unieke) situatie van de betrokkenen, dat het een flexibel, lerend en iteratief proces is. Een ontwerpende aanpak wordt ook wel gekenmerkt als mensgericht.

Je weet niet op voorhand wat het resultaat zal zijn. Die instelling, samen ontdekken, vinden veel mensen in het onderwijs best lastig. Dus zorgen wij er ook voor dat de betrokkenen vertrouwd raken met deze manier van werken. Dat heeft nog een groot voordeel: ze worden zo meer eigenaar van de ontwikkeling die we samen inzetten.

Hoe ziet een ontwerptraject samen met de Leermeesters eruit?

Een ontwerpproces is niet te voorspellen. We kunnen wel een aantal opeenvolgende fasen onderscheiden, maar de scheidslijnen zijn niet altijd even scherp. De fasen die wij hanteren zijn ontwikkeld door het Kenniscentrum Leren en Innoveren van de Hogeschool Utrecht,

Het proces verloopt van verkennen naar het oprekken van de ontwerpruimte naar richten, verbinden en versterken. Door teams mee te nemen in deze fasen, gaan ze meestal langzaamaan anders kijken naar hun eigen omgeving. Een belangrijk aandachtspunt is dat je, om de vernieuwing te kunnen realiseren, op een gegeven moment ook afscheid moet kunnen nemen van bepaalde delen van je onderwijs. Dat is soms lastig. Maar als het lukt, wordt de omslag naar vernieuwing ingezet.

Verkennen

We beginnen nooit vanuit het niets. Een goede verkenning is belangrijk. Wat is er al aanwezig waar het team trots op is en wat een rol kan spelen in de nieuwe leeromgeving? Wat vraagt het werkveld? Waar hebben studenten behoefte aan?

Het is niet altijd groots. We beginnen soms met het ontwerpen van één element uit het curriculum. Dan ontwerpen we bijvoorbeeld integrale beroepsopdrachten of een keuzedeel. Of we positioneren en ontwerpen de Beroeps Praktijk Vorming (BPV) anders. Onze ervaring is dat teams hierdoor anders gaan denken en dan vaak verder willen gaan.

Ontwerpen is vooral een kwestie van doen, experimenteren, leren en bijsturen.

Opspannen en oprekken

Ontwerpen is vooral een kwestie van doen, experimenteren, leren en bijsturen. En af en toe een stap achteruitzetten om ruimte te creëren voor een nieuw perspectief. We bevragen het team op hun dominante manier van kijken, we helpen hen zoeken naar alternatieven.

Niet alles is ontwerpbaar, maar veel kun je wel uitlokken met je ontwerp, zoals bijvoorbeeld de motivatie van studenten of zelfregulatie. We focussen daarom op de factoren die ontwerpbaar of maakbaar zijn. Die benaderen we op verschillende manieren: beroepsinhoudelijk, ruimtelijk, instrumenteel, temporeel en sociaal.

Richten, verbinden en versterken

Groeien van een vaak lineaire opleidingsomgeving naar een hybride, beroepsgerichte leeromgeving, is voor ons een proces dat zich vanuit de praktijk ontwikkelt en niet vanuit een vooraf vastgesteld stappenplan. Geen gemakkelijke opgave, maar door de passende leeromgeving als het ware stap voor stap samen met het team te construeren, worden de kansen en mogelijkheden steeds meer zichtbaar. Het werkveld is hier van begin af aan een belangrijke mede-ontwerper. En de studenten ook steeds meer.

Regelmatig om de tafel zitten met elkaar (school en werkveld, docenten en werkbegeleiders, enzovoort) is cruciaal. Op die manier kun je echt vanuit gelijkwaardigheid kijken naar wat er wel werkt en wat niet.

Dit ontwerpend exploreren van het onderwijs geeft je de kans om voortdurend te kunnen blijven inspelen op ontwikkelingen. Een ontwerpende aanpak voorkomt het ‘gedachteloos’ uitvoeren van protocollen of onderleggers (of juist het afwijzen daarvan) en bevordert consistentie en het nadenken vanuit de bedoeling.

Een beroepsgerichte leeromgeving ontwerpen met het kwadrantenmodel

Voor het ontwerpen van beroepsgerichte leeromgevingen nemen we het ‘Model voor het ontwerpen van beroepsgerichte leeromgevingen’ (Zitter, Hoeve & de Bruijn, 2016) als uitgangspunt. Dit helpt het schools leren te verbinden en te verweven met het leren in de beroepspraktijk.

Het model geeft richting aan het ontwerpen van een integraal, collectief perspectief op leren. Zo kun je versnipperde, vaak individuele cursussen en scholing voorkomen.